इंग्लिश विंग्लिश - एक किंचित कॉमेंट

मला ही एक सरळसोट स्टोरी वाटली. पूर्ण प्रेडिक्टेबल रस्त्याने चालणारी. एकही अनपेक्षित वळण न घेणारी, एक फील गुड कथा. उत्तम कास्टिंग हे या चित्रपटाचं सामर्थ्य आहे. काम चांगलं-वाईट असं सुचूच नये, इतके सगळे सहज वाटतात. अर्थात श्रीदेवीचा अभिनय थोर. बोलका चेहरा आणि तेवढीच बोलकी देहबोली, यांच्यामुळे शब्दांचं काम कमी झालं आणि इंग्लिश - हिंदी अशा उड्या मारणारा हा चित्रपट शब्दबंबाळ झाला असता, तर नक्की नीरस ठरला असता.

आपण उद्योजक आहोत, हे ऐकल्यावर आणि उमजल्यावर तिच्यात आत्मविश्वास येतो हे नीट दाखवलं आहे. मी तर म्हणेन, शशी या 

पात्राचा ग्राफ - सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत तिच्यात होणारा विकास - बटबटीत न करता फार शांतपणे आणि तरीही स्पष्ट दाखवला आहे. 

राधा judgemental चा अर्थ सांगते, तेव्हा शशीचंच उदाहरण देते. काय? की तुझ्या बाह्य रूपावरून तुला conservative ठरवणं 

judgemental होईल. आणि नसतेच ती बुरसटलेली. न्यू यॉर्कच्या इंग्लिश वर्गात ती बुजत नाही. फ़्रेंच मित्राच्या वागण्याने गोंधळून जात नाही. त्याला प्रोत्साहन देत नाही पण त्याच्यापासून पळूनही जात नाही. राधा छान म्हणते, होता है कभी कभी! शशीला खरंच प्रेमाची गरज नसते. ते तिचं अंग भारतीय कुटुंबव्यवस्थेने केव्हाच ठार मारून टाकलेलं असतं. आणि त्याच कुटुंबावर ती पूर्ण dependent झालेली असते! फॅमिली म्हणजे काय, हे तिचं आकलन किती नेमकेपणाने सांगते ती. ते सांगणं जेवढं कुटुंबाला असतं, तेवढंच फ्रेंच मित्राला उद्देशूनही असतं. मला तर वाटतं, शशीला जे नीटसं कळलेलं नसतं (की कुटुंबाने, नवरेशाहीने तिला गुलामगिरीतच महासुख मानायला शिकवलेलं असतं), ते तिच्या नवर्‍याला नीट कळतं. म्हणून तो तिला शेवटी (भावनिकपणे नव्हे, अतिशय शांतपणे) विचारतो, तू अजून माझ्यावर प्रेम करतेस?

आता मला खटकलेल्या गोष्टी.

हे कुटुंब ’गोडबोले’ दाखवायची गरज होती का? पुण्यात रहाणारे पंजाबी दाखवले असते, तरी चाललं असतं. गोडबोले सकाळी ब्रेकफास्टला पराठे का खातील? हिंदी पेपर का वाचतील? शशी जे लाडू बनवते, ते मोतीचुराचे नाहीत, साधे बुंदीचेही नाहीत; ते उत्तरेतले आहेत. भारत हा एक बहुभाषिक, बहुसांस्कृतिक देश आहे, असं विधान एनाराय आणि परदेशी प्रेक्षक यांच्यासाठी अडचणीचं, पचनी पडायला कठीण ठरेल किंवा कथेला अनावश्यक फाटा फोडेल; म्हणून हा गोलमाल का? ’हिंदी न येता तुम्ही नाही का भारतात रहाता?’ हा प्रश्न अमेरिकनाला निरुत्तर करत असेल; पण बिगरहिंदी भाषकाचा अनुल्लेखाने अपमान करणारा आहे.

तरीही ’पास’! उत्तम मार्कांनी पास.

आता पुढचं.

ही गोष्ट अर्थात इथे संपत नाही. ज्ञानाचा प्रकाश लाभलेली आणि सजग होण्याच्या रस्त्याला लागलेली बाई पुढे कुठे जाईल? कुटुंबासाठी स्वत्वाचा ती होम करेल, हे उत्तर निव्वळ male chauvinistic आहे. असा होम करणे ही घोर शोकांतिका असते, हे दाखवता येईल? तिच्या newly enlightened नवर्‍याचं काय होईल? तिच्याकडून डबा भरून घेताना त्याला त्रास होईल की नाही? की तिला लाडूंचा व्यवसाय ऑफिशियली खोलून देऊन तो सोयीस्कर सुटका करून घेईल? तिचा रस्ताही खड्ड्यांनी भरलेला आहे. तो टाळला आणि कौटुंबिक स्थैर्यासाठी मन मारून ढिम्म रहाण्याचा पर्याय पत्करला, तर मन मारण्याची हिंसा तिला अस्वस्थ करेल, त्या अस्वस्थतेला भलतीकडे वाट शोधावी लागेल. आणि एक आत्मनिर्भर व्यक्‍ती म्हणून जगात पाऊल टाकायचं ठरवलं, तरी सुरळीत प्रवासाची काहीच गॅरंटी नाही, जी कोणालाच नसते! ज्या बायका ’पूर्ण माणूस’ होण्याचं टाळून घरात अर्धांगिनी ऊर्फ बंदी होऊन रहातात, त्यांना भवसागरात गटांगळ्या खाण्याची वेळ येत नाही, त्यांची झाकली मूठ सव्वा लाखाची रहाते. शशीच्या मुठीत काय आणि किती असेल?

शिंदेबाई, सीक्वेल काढाच!